Οι σχέσεις της Βρετανίας με την Ευρωπαϊκή Ένωση μετά το Brexit
Του Ραφαήλ Τσιαδήμου
Στις αρχές του 2020, η έξοδος της
Βρετανίας από την Ευρωπαϊκή Ένωση (γνωστή ως Brexit) έγινε γεγονός. Από
την 31η Ιανουαρίου του έτους αυτού, το Ηνωμένο Βασίλειο ήταν
πλέον επίσημα εκτός της Ευρωπαϊκής Ένωσης, καθώς τότε τέθηκε σε εφαρμογή η
Συμφωνία Αποχώρησης, η οποία καθόρισε τους όρους εξόδου της χώρας από την
Ένωση. Επιπρόσθετα, η συμφωνία αυτή περιείχε ειδικά Πρωτόκολλα για την Κύπρο,
το Γιβραλτάρ και την Ιρλανδία, περιοχές στις οποίες η Βρετανία έχει ιδιαίτερα
συμφέροντα. Με την συμφωνία αυτή, την 1η Φεβρουαρίου του 2020
άρχισε η μεταβατική περίοδος του Brexit, η οποία θα διαρκούσε μέχρι τις 31
Δεκεμβρίου του έτους εκείνου.
Στις 24 Δεκεμβρίου 2020, και μετά από
εννιά μήνες διαπραγματεύσεων, η Ευρωπαϊκή Ένωση και το Ηνωμένο Βασίλειο
κατέληξαν, τελικά, σε συμφωνία για την εξέλιξη των σχέσεών τους σε επίπεδο
εμπορικό και οικονομικό. Η εμπορική συμφωνία για το Brexit θεωρείται
επιτυχημένη, τόσο από την πλευρά των ευρωπαίων, όσο και των βρετανών. Ενδεικτικά, σύμφωνα με την ανακοίνωση της Ντάουνινγκ Στριτ (δηλαδή της πρωθυπουργίας της Βρετανίας),
υπογράφηκε «η πρώτη συμφωνία ελεύθερου εμπορίου βάσει μηδενικών δασμών και
μηδενικών ποσοστώσεων που έχει επιτευχθεί ποτέ με την Ε.Ε.». Αντίστοιχα, η
πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, έκανε
λόγο για μια συμφωνία «δίκαιη, ισορροπημένη και σωστή».
Ωστόσο, η συζήτηση για την έξοδο της
Βρετανίας από την Ένωση άρχισε αρκετά χρόνια πριν, και συγκεκριμένα στις 23
Ιουνίου 2016, όταν πραγματοποιήθηκε δημοψήφισμα για το θέμα αυτό. Το 51,9%
ψήφισε υπέρ του Brexit, θέτοντας τα θεμέλια για την υλοποίησή του.
Ακολούθως, στις 29 Μαρτίου του 2017, η Βρετανική Κυβέρνηση ενεργοποίησε την
διαδικασία αποχώρησης της χώρας από την Ε.Ε., όπως αυτή προβλέπεται στο άρθρο
50 της Συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Ένωση (εξής ΣΕΕ). Αυτό σηματοδότησε την
έναρξη των διαπραγματεύσεων ανάμεσα στην Βρετανία και στην Ευρωπαϊκή Ένωση, η
οποία προχώρησε στον διορισμό του Μισέλ Μπαρνιέ, ως επικεφαλής διαπραγματευτή
για το Brexit. Οι διαπραγματεύσεις αυτές οδήγησαν, τον Νοέμβριο του 2018,
στην υλοποίηση της Συμφωνίας Αποχώρησης της Βρετανίας από την Ε.Ε., η οποία,
ενώ εγκρίθηκε από τους 27 ηγέτες των κρατών-μελών της Ε.Ε., καταψηφίστηκε από
την Βουλή των Κοινοτήτων. Η εκλογή του Μπόρις Τζόνσον ως Πρωθυπουργού του
Ηνωμένου Βασιλείου, στις 24 Ιουλίου του 2019, αποτέλεσε τον κινητήριο μοχλό για
την επαναδιαπραγμάτευση της συμφωνίας αυτής. Πιο συγκεκριμένα, μόλις ο Μπόρις Τζόνσον ανέλαβε το πρωθυπουργικό
αξίωμα, ζήτησε, από την Ε.Ε., επαναδιαπραγμάτευση της Συμφωνίας Αποχώρησης και
συγκεκριμένα της δικλείδας ασφαλείας (backstop) που προβλεπόταν στο Πρωτόκολλο
για την Ιρλανδία. Η δικλείδα αυτή ρύθμιζε το συνοριακό καθεστώς μεταξύ της
Δημοκρατίας της Ιρλανδίας (ΕΕ) και της Β. Ιρλανδίας (Ηνωμένο Βασίλειο), με
τρόπο ώστε να μην παραβιάζονται οι προβλέψεις της Συμφωνίας της Μεγάλης
Παρασκευής (Good Friday Agreement) και να μην χρειασθεί ανέγερση συνοριακών υποδομών
και πραγματοποίηση συνοριακών, τελωνειακών και άλλων, ελέγχων (σκληρό σύνορο)
μεταξύ Ιρλανδίας και Β. Ιρλανδίας μετά το Brexit. Μια τέτοια διαδικασία θα
δυσχέραινε κατά πολύ το εμπόριο μεταξύ των δύο χωρών (οι οποίες, εξάλλου,
αποτελούν μέρος του νησιού της Ιρλανδίας) και πιθανότατα θα είχε σημαντικές
οικονομικές επιπτώσεις και για τα δύο μέρη.
Οι δύο συμφωνίες που έχουν υπογραφεί
μεταξύ της Βρετανίας και της Ευρωπαϊκής Ένωσης, δηλαδή η Συμφωνία Αποχώρησης
και η Συμφωνία Εμπορίου και Συνεργασίας, αποτελούν τον κορμό της πολιτικής
εξέλιξης του Brexit. Το κύριο ζήτημα που ανακύπτει από την εξέλιξη αυτή,
είναι η πορεία των σχέσεων μεταξύ της Βρετανίας και της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Δεδομένου ότι το Ηνωμένο Βασίλειο αποτελεί το πρώτο κράτος-μέλος της Ε.Ε. που αποχωρεί
από αυτήν, θέτοντας σε εφαρμογή, για πρώτη φορά στην ιστορία της, το άρθρο 50
ΣΕΕ, η Ε.Ε. καλείται να αντιμετωπίσει μια πρωτοφανή πολιτική και οικονομική
πρόκληση. Παράλληλα, ενδιαφέρον παρουσιάζουν και οι πολιτικές εξελίξεις
στο εσωτερικό του Ηνωμένου Βασιλείου, οι οποίες συνυφαίνονται με την Ευρωπαϊκή
Ένωση.
Όσον αφορά τις μελλοντικές σχέσεις
Ηνωμένου Βασιλείου- Ευρωπαϊκής Ένωσης, αυτές διέπονται, όπως ήδη προαναφέρθηκε,
από την Συμφωνία Εμπορίου και Συνεργασίας. Σε ένα γενικό πλαίσιο, η συμφωνία
αυτή διασφαλίζει στο Ηνωμένο Βασίλειο αρκετά από τα δικαιώματα που απολάμβανε
ως κράτος-μέλος της Ε.Ε. Σε οικονομικό επίπεδο, το πιο σημαντικό χαρακτηριστικό
της συμφωνίας αυτής είναι η μη επιβολή δασμών και ποσοστώσεων στα εμπορεύματα
που ανταλλάσσονται μεταξύ των δύο μερών. Αναμφισβήτητα, η ρήτρα αυτή αποτελεί
μια σημαντικότατη καινοτομία, που προβλέπεται για πρώτη φορά σε εμπορική
συμφωνία, και η οποία είναι ιδιαίτερα σημαντική για το Ηνωμένο Βασίλειο,
δεδομένου ότι το 40% περίπου των εξαγωγών της χώρας διατίθεται στην ευρωπαϊκή
αγορά.
Όσον αφορά τον εμπορικό τομέα της αλιείας,
αυτός αποτέλεσε αντικείμενο μεγάλης συζήτησης ανάμεσα στα δύο μέρη, καθώς η
Βρετανία έδωσε ιδιαίτερη σημασία στην κατοχύρωση των αλιευτικών δικαιωμάτων
της. Στο πλαίσιο αυτό, η τελική εμπορική συμφωνία
του Brexit προβλέπει σταδιακή μείωση, σε ποσοστό 25%, του μεριδίου
της Ευρωπαϊκής Ένωσης επί των ποσοστώσεων και τελική κατάργησή της, σε διάστημα
πεντέμισι ετών. Αυτό, πρακτικά, σημαίνει ότι οι ευρωπαίοι αλιείς θα έχουν πρόσβαση
στις βρετανικές αλιευτικές ζώνες μέχρι τον Ιούνιο του 2026. Επιπρόσθετα,
προβλέπεται επανάκτηση του ¼ της αλιευτικής αξίας του στόλου της Ευρωπαϊκής
Ένωσης από την Βρετανία. Φαίνεται, λοιπόν, ότι το τελικό κείμενο της συμφωνίας
ανταποκρίνεται ακριβώς στις θέσεις της Βρετανίας, σχετικά με τα αλιευτικά
δικαιώματα, και διασφαλίζει την ενάσκηση των δικαιωμάτων αυτών.
Επιπρόσθετα, στον τομέα των μεταφορών, η
εμπορική συμφωνία κατοχυρώνει την συνεχή και ακώλυτη πραγματοποίηση των
αεροπορικών, οδικών, σιδηροδρομικών και θαλασσίων μεταφορών, προάγοντας,
ταυτοχρόνως, την τήρηση ίσων όρων ανταγωνισμού ανάμεσα στα δύο μέρη.
Στον τομέα των ευρωπαϊκών προγραμμάτων,
συμφωνήθηκε η συμμετοχή της Βρετανίας σε αυτά, για την περίοδο 2021-2027 (με την επιφύλαξη
χρηματοδοτικής συνεισφοράς του στον προϋπολογισμό της Ε.Ε.). Ωστόσο, εξαίρεση
στην συμφωνία αυτή αποτελεί το πρόγραμμα Erasmus, στο οποίο δεν θα
συμμετέχει πλέον το Ηνωμένο Βασίλειο, αλλά θα δημιουργήσει αντίστοιχο πρόγραμμα
ανταλλαγής μαθητών, εφάμιλλο του Erasmus, το οποίο θα
ονομαστεί Turing. Το ζήτημα αυτό έχει δημιουργήσει τριβές στο εσωτερικό
του Ηνωμένου Βασιλείου, καθώς τα 3 κράτη που το αποτελούν, εκτός της Αγγλίας
(Σκωτία, Βόρεια Ιρλανδία, Ουαλία) επιθυμούν την συνέχιση της συμμετοχής τους
στο Erasmus. Στο πλαίσιο αυτό, η κυβέρνηση της Ιρλανδίας ανακοίνωσε ότι θα
αναλάβει την χρηματοδότηση του προγράμματος για την Βόρεια Ιρλανδία, ώστε να
συμμετέχει κανονικά. Η πολιτική αυτή προσέγγισης της Βόρειας Ιρλανδίας θα
μπορούσε να εγείρει ζητήματα αποχώρισης της χώρας από το Ηνωμένο Βασίλειο.
Τέλος, τα μέρη έχουν προβλέψει την
δημιουργία ενός μηχανισμού επίλυσης διαφορών, σε περίπτωση που ανακύψει ζήτημα
παραβίασης των όρων της εμπορικής συμφωνίας. Εάν κάποιο από τα δύο μέρη κρίνει
ότι τα μέτρα που λήφθηκαν από τον μηχανισμό αυτόν είναι εσφαλμένα, έχει το
δικαίωμα λήψης αντισταθμιστικών μέτρων.
Παρ’ ότι η συμφωνία του Brexit, στο
σύνολό της, θεωρείται επιτυχημένη, ιδιαίτερα υπό το πρίσμα ότι αποτελεί την
πρώτη αποχώρηση κράτους-μέλους της Ε.Ε., έχουν ήδη εγερθεί διάφορα ζητήματα για
τα δύο μέρη. Ένα από τα ζητήματα αυτά είναι η άρνηση της Βρετανίας να
αναγνωρίσει στους διπλωμάτες της Ευρωπαϊκής Ένωσης στο Λονδίνο τα δικαιώματα
και την ασυλία που προβλέπονται από την Σύμβαση της Βιέννης του 1961 για τις
διπλωματικές σχέσεις. Η εξέλιξη αυτή δείχνει μια χειροτέρευση των σχέσεων
μεταξύ Βρετανίας και Ευρωπαϊκής Ένωσης, με την πρώτη να επιθυμεί την διαγραφή
του παρελθόντος της, ως κράτους-μέλους.
Εν κατακλείδι, η συμφωνία για την
αποχώρηση του Ηνωμένου Βασιλείου από την Ευρωπαϊκή Ένωση μπορεί να θεωρηθεί
επιτυχημένη και επωφελής και για τα δύο μέρη, δεδομένου ότι κατοχυρώνει την μη
επιβολή δασμών και ποσοστώσεων στα εμπορεύματα, εξασφαλίζει την τήρηση ίσων
όρων ανταγωνισμού και, γενικότερα, αναγνωρίζει, στο Ηνωμένο Βασίλειο, αρκετά από
τα προνόμια που απολάμβανε και ως κράτος-μέλος της Ένωσης. Ωστόσο, και παρά την
επιτυχία της συμφωνίας, έχουν παρουσιαστεί ήδη ζητήματα πολιτικού και
οικονομικού χαρακτήρα, τα οποία ενδέχεται να επηρεάσουν δυσμενώς τις σχέσεις
Ηνωμένου Βασιλείου-Ευρωπαϊκής Ένωσης στο μέλλον. Καθώς, όμως, η συμφωνία αυτή
βρίσκεται σε ισχύ εδώ και 2 μόνο μήνες, δεν μπορούν να εξαχθούν ασφαλή
συμπεράσματα για την εξέλιξη των σχέσεων αυτών, των οποίων η εκτίμηση μπορεί να
γίνει μόνο ενόψει της εφαρμογής της συμφωνίας στο άμεσο μέλλον. Εξάλλου, η
εμπορική συμφωνία για το Brexit θα εφαρμοζόταν προσωρινώς μέχρι τα
τέλη Φεβρουαρίου, όμως η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αποφάσισε την παράταση της
προσωρινής εφαρμογής της συμφωνίας ως τις 30 Απριλίου, προκειμένου να έχει
περισσότερο χρόνο για την επικύρωσή της και την μετάφρασή της και στις 24
επίσημες γλώσσες της Ένωσης.
Πηγές:
Εικόνα:
https://www.tovima.gr/wp-content/uploads/2020/12/24/ureula.jpeg
Άρθρο:
https://www.cnn.gr/kosmos/story/248109/brexit-katelixan-se-symfonia-eyropaiki-enosi-kai-vretania
https://www.politico.eu/article/ireland-fund-erasmus-northern-irish-students/
https://www.bbc.com/news/uk-politics-55742664
.jpg)
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου